مواد شیمیایی.میکروبی.رادیو اکتیو-مهرشاد سیدی

مواد رادیو اکتیو:

  رادیوآکتیویته: در سال 1897 م. بکرل دانشمند فرانسوی ملاحظه نمود که چون املاحی از اورانیوم را در جعبه فلزی قرار دهیم با وجود آنکه با خارج ارتباطی ندارند املاح اورانیوم اشعه ای از خود به خارج می فرستند که برروی صفحه حساس عکاسی اثر مینماید بعدا مادام کوری  ملاحظه نمود که این خاصیت در توریوم  نیز وجود دارد پس از آن به کشف ماده دیگری از سنگ معدن اورانیوم موفق شد موسوم به پشبلاند که فوق العاده فعالتر از اورانیوم خالص میباشد و از آن رو موفق به کشف رادیوم در املاح فوق الذکر گردید. امروزه در حدود 30 عنصرنظیر اورانیوم کشف شده است. این اجسام را رادیوآکتیو نامند وخاصیتی در این اجسام وجود دارد که این اجسام میتوانند بخودی خود اشعه ای خارج نمایند که به رادیوآکتیویته موسوم است. باید دانست که رادیوآکتیویته از خواص اتم میباشد و آزمایش نشان داده که این اشعه در اثر تجزیه هسته مرکزی اتم بوجود میآید. مهمترین عناصررادیوآکتیو عبارتند از اورانیوم، توریم، رادیوم، آکتینیوم......

تشعشع اجسام رادیوآکتیو - از تاثیر یک حوزه مغناطیسی بر روی اشعه ایجادشده توسط یک جسم رادیوآکتیو معلوم شده که اجسام رادیوآکتیو دارای سه نوع اشعه میباشند. 1- اشعه a (آلفا) که از ذراتی تشکیل شده اند که دارای الکتریسته مثبت می باشند این ذرات از هسته مرکزی اتم هلیوم (هلیون) تشکیل شده اند این اشعه به طرف چپ حوزه مغناطیسی H منحرف میشوند این اشعه هوا را یونیزه می نماید. قابلیت نفوذ آنها خیلی کم است بطوریکه یک صفحه کاغذ مانع عبور آنهامیگردد. 2- اشعه b (بتا) که از ذراتی که دارای الکتریسته منفی می باشند تشکیل شده و با سرعت زیادی پرتاب میشوند و این ذرات که از الکترن تشکیل شده با سرعت 290000 کیلومتر در ثانیه حرکت مینمایند. این اشعه b نظیر اشعه کاتودیک میباشند ولیکن سرعت و قابلیت نفوذشان بیشتر است و به طرف راست حوزه مغناطیسی H منحرف میشوند.

-اشعه g(گاما) که از اشعه X با طول موج فوق العاده کوتاه تشکیل شده اند و بهیچ وجه حوزه مغناطیسی بر روی آنها اثر نداشته و به طورمستقیم خارج میشوند چون طول موج آنها کوتاه و در حدود0/01 انگسترن میباشد قابلیت نفوذ این اشعه فوق العاده است. بطوریکه بعضی از انواع اشعه g حاصل از رادیوم میتوانند از ورقه سرب به ضخامت چندین سانتیمتر عبور نمایند امروزه فرض میکنند که اشعه X از برخورداشعه b با اتمهای اجسام رادیوآکتیو حاصل می شوند. تشعشع اجسام رادیوآکتیو با آزاد شدن مقداری انرژی به شکل حرارت همراه است. مادام کوری با قرار دادن رادیوم در یک کالریمتر ملاحظه نمود که یک گرم رادیوم در یک کالریمتر پس از یک ساعت 135 کالری حرارت تولید میکند.

موارد استعمال اجسام رادیوآکتیو - در طب برای معالجه بعضی ازامراض از قبیل سرطان و سل به کار میرود و برای این منظور بیشتر ازرادیوم استفاده میشود.

بمب اتمی:

شما احتمالاً در کتابهای تاریخ خوانده‌اید که بمب هسته‌ای در جنگ جهانی دوم توسط آمریکا علیه  ژاپن به کار رفت و ممکن است فیلم‌هایی را دیده باشید که در آنها بمب‌های هسته‌ای منفجر می‌شوند. درحالی که در اخبار می‌شنوید، برخی کشورها راجع به خلع سلاح اتمی با یکدیگر گفتگو می‌کنند، کشورهایی مثل هند و پاکستان سلاح‌های اتمی خود را توسعه می‌دهند.

ما دیده‌ایم که این وسایل چه نیروی مخرب خارق‌العاده‌ای دارند، ولی آنها واقعاً چگونه کار می‌کنند؟ در این بخش خواهید آموخت که بمب هسته‌ای چگونه تولید می‌شود و پس از یک انفجار هسته‌ای چه

 اتفاقی می‌افتد؟

فیزیک هسته‌ای
انرژی هسته‌ای به 2 روش تولید می‌شود:
 1-شکافت هسته‌ای: در این روش هسته یک اتم توسط یک نوترون به دو بخش کوچکتر تقسیم می‌شود. در این روش غالباً از عنصر اورانیوم استفاده می‌شود.
2-گداخت هسته‌ای: در این روش که در سطح خورشید هم اجرا می‌شود، معمولاً هیدروژن‌ها با برخورد به یکدیگر تبدیل به هلیوم می‌شوند و در این تبدیل، انرژی بسیار زیادی بصورت نور و گرما تولید می‌شود.

طراحی بمب‌های هسته‌ای:
برای تولید بمب هسته‌ای، به یک سوخت شکافت‌پذیر یا گداخت‌پذیر، یک وسیله راه‌انداز و روشی که اجازه دهد تا قبل از اینکه بمب خاموش شود، کل سوخت شکافته یا گداخته شود نیاز است.
بمب‌های اولیه با روش شکافت هسته‌ای و بمب‌های قویتر بعدی با روش گداخت هسته‌ای تولید شدند. ما در این بخش دو نمونه از بمب های ساخته شده را بررسی می کنیم:
الف- بمب‌ شکافت هسته‌ای :
1- بمب‌ هسته‌ای (پسر کوچک) که روی شهر هیروشیما و در سال 1945 منفجر شد.
2- بمب هسته‌ای (مرد چاق) که روی شهر ناکازاکی و در سال 1945 منفجر شد.
ب-بمب گداخت هسته‌ای : 1- بمب گداخت هسته‌ای که در ایسلند بصورت آزمایشی در سال 1952 منفجر شد.

بمب‌های شکافت هسته‌ای
بمب‌های شکافت هسته‌ای از یک عنصر شبیه اورانیوم 235 برای انفجار هسته‌ای استفاده می‌کنند. این عنصر از معدود عناصری است که جهت ایجاد انرژی بمب هسته‌ای استفاده می‌شود. این عنصر خاصیت جالبی دارد: هرگاه یک نوترون آزاد با هسته این عنصر برخورد کند ، هسته به سرعت نوترون را جذب می‌کند و اتم به سرعت متلاشی می‌شود. نوترون‌های آزاد شده از متلاشی شدن اتم ، هسته‌های دیگر را متلاشی می‌کنند. زمان برخورد و متلاشی شدن این هسته‌ها بسیار کوتاه است (کمتر از میلیاردم ثانیه ! ) هنگامی که یک هسته متلاشی می‌شود، مقدار زیادی گرما و تشعشع گاما آزاد می‌کند.
مقدار انرژی موجود در یک پوند اورانیوم معادل یک میلیون گالن بنزین است!

در طراحی بمب‌های شکافت هسته‌ای، اغلب از دو شیوه استفاده می‌شود:

1-روش رها کردن گلوله:

در این روش یک گلوله حاوی اورانیوم 235 بالای یک گوی حاوی اورانیوم (حول دستگاه مولد نوترون) قرار دارد.
هنگامی که این بمب به زمین اصابت می‌کند، رویدادهای زیر اتفاق می‌افتد:
1-مواد منفجره پشت گلوله منفجر می‌شوند و گلوله به پائین می‌افتد.
2-گلوله به کره برخورد می‌کند و واکنش شکافت هسته‌ای رخ می‌دهد..
 3-بمب منفجر می‌شود.
در بمب هیروشیما از این روش استفاده شده بود.

2-روش انفجار از داخل:
 

در این روش که انفجار در داخل گوی صورت می‌گیرد، پلونیم 239 قابل انفجار توسط یک گوی حاوی اورانیوم 238 احاطه شده است.
هنگامی که مواد منفجره داخلی آتش گرفت رویدادهای زیر اتفاق می‌افتد:
1- مواد منفجره روشن می‌شوند و یک موج ضربه‌ای ایجاد می‌کنند.
2- موج ضربه‌ای، پلوتونیم را به داخل کره می‌فرستد.
3- هسته مرکزی منفجر می‌شود و واکنش شکافت هسته‌ای رخ می‌دهد.
4- بمب منفجر می‌شود.
بمبی که در ناکازاکی منفجر شد، از این شیوه استفاده کرده بود.

بمب‌ گداخت هسته‌ای:

بمب‌های گداخت هسته‌ای ، بمب های حرارتی هم نامیده می‌شوند و در ضمن بازدهی و قدرت تخریب بیشتری هم دارند. دوتریوم و تریتیوم که سوخت این نوع بمب به شمار می‌روند، هردو به شکل گاز هستند و بنابراین امکان ذخیره‌سازی آنها مشکل است. این عناصر باید در دمای بالا، تحت فشار زیاد قرار گیرند تا عمل همجوشی هسته‌ای در آنها صورت بگیرد. در این شیوه ایجاد یک انفجار شکافت هسته‌ای در داخل، حرارت و فشار زیادی تولید می‌کند و انفجار گداخت هسته‌ای شکل می‌گیرد.در طراحی بمبی که در ایسلند بصورت آزمایشی منفجر شد، از این شیوه استفاده شده بود.

اثر بمب‌های هسته‌ای

انفجار یک بمب هسته‌ای روی یک شهر پرجمعیت خسارات وسیعی به بار می آورد . درجه خسارت به فاصله از مرکز انفجار بمب که کانون انفجار نامیده می‌شود بستگی دارد.
زیانهای ناشی از انفجار بمب هسته‌ای عبارتند از: 
 -موج شدید گرما که همه چیز را می‌سوزاند.
 -فشار موج ضربه‌ای که ساختمان‌ها و تاسیسات را کاملاً تخریب می‌کند..
 -تشعشعات رادیواکتیویته که باعث سرطان می‌شود.
 -بارش رادیواکتیو (ابری از ذرات رادیواکتیو که بصورت غبار و توده سنگ‌های متراکم به زمین برمی‌گردد)
درکانون زلزله، همه‌چیز تحت دمای 300 میلیون درجه سانتی‌گراد تبخیر می‌شود! در خارج از کانون زلزله، اغلب تلفات به خاطر سوزش ایجادشده توسط گرماست و بخاطر فشار حاصل از موج انفجار ساختمانها و تاسیسات خراب می‌شوند. در بلندمدت، ابرهای رادیواکتیو توسط باد در مناطق دور ریزش می‌کند و باعث آلوده شدن موجودات، آب و محیط زندگی می‌‌شود.
دانشمندان با بررسی اثرات مواد رادیواکتیو روی بازماندگان بمباران ناکازاکی و هیروشیما دریافتند که این مواد باعث: ایجاد تهوع، آب‌مروارید چشم، ریزش مو و کم‌شدن تولید خون در بدن می‌شود. در موارد حادتر، مواد رادیواکتیو باعث ایجاد سرطان و نازایی هم می‌شوند. سلاح‌های اتمی دارای نیروی مخرب باورنکردنی هستند، به همین دلیل دولتها سعی دارند تا بر دستیابی صحیح به این تکنولوژی نظارت داشته باشند تا دیگر اتفاقی بدتر از انفجارهای ناکازاکی و هیروشیما رخ ندهد.

بمب های شیمیایی و میکروبی  

طی قرن گذشته بعد از پایان هر جنگی دولت های فاتح گرد هم می آمدند و با تدوین قوانین جدیدی در غالب کنوانسیون های متفاوت به زعم خودشان سعی می کردند جنگ های آینده را انسانی تر کنند. اما همواره در جنگ های بعدی نیز متجاوزان کوچکترین وقعی به این قوانین نمی نهاده اند و در عمل از این کنوانسیون ها در جهت اعمال فشار بیشتر بر کشورهای مورد تجاوز استفاده می کردند. استفاده مکرر از سلاح های شیمیایی طی جنگ های قرن اخیر گواه این امر است که وجود کنوانسیون های بین المللی هیچگاه مانع استفاده کشورهای متجاوز از این سلاح های مخرب نشده است. سلاح های شیمیایی از وحشیانه ترین ابزاری هستند که بشر در جنگ بر علیه همنوعانش استفاده کرده است. اگر چه تاریخ استفاده از این سلاح ها به تاریخ جنگ های بشر باز می گردد ولی بشر متمدن نیز هیچگاه در استفاده از این سلاح ها بخود تردید راه نداده است.

بطور کلی سلاح های شیمیائی به کلیه عواملی اطلاق می شود که اثرات مستقیم سمی برای انسان، حیوانات یا گیاهان دارند. گاهی اوقات به این ترکیبات «گازهای جنگی» نیز می گویند حتی اگر چه این ترکیبات مایع و یا جامد نیز باشند. اثرات سمی این ترکیبات ممکن است موقتی یا دائمی باشد و شدت اثرات آنها ممکن است از تحریک موقتی چشم تا آسیب های شدید منجر به مرگ باشد. در تاریخ جنگ های اخیر دنیا، کاربرد این سلاح ها در جنگ جهانی اول از سیاهترین برگ های تاریخ بشر متمدن است.

با این وجود از آنجا که وجود سلاح های شیمیایی هیچگاه یک تهدید جدی بر علیه ابر قدرت ها نبوده است این کشورها با خلع سلاح شیمیائی بصورت جدی برخورد نکرده اند.

ارتش انگلیس در سال 1894 در منطقه سباستوپول در جنگ های کرایمه اولین بار گاز تهوع آور گوگرد را به عنوان سلاح شیمیائی استفاده کرد که البته چندان هم موثر نبود. اسید پیکریک در سال های 1902ـ1899 به عنوان سلاح مورد استفاده قرار گرفت ولی اوج کاربرد سلاح های شیمیائی در جنگ جهانی اول طی سال های 1918ـ1914 بود. در این جنگ حدود یکصدهزار نفر بر اثر استفاده از سلاح های شیمیائی کشته و یک میلیون و دویست هزار نفر مجروح شدند.

طی جنگ جهانی اول در بعدازظهر 27 آوریل 1915 نیروهای آلمانی گاز سبز رنگی را به طرف نیروهای بلژیکی مستقر در شهر ایپر پرتاب کردند.

این حمله که با گاز کلر انجام شده بود منجر به مرگ پنج هزار نفر سرباز بلژیکی و نیروهای متحدین شد. این نیروها در آن زمان هیچگونه ماسک و یا وسایل دفاعی علیه جنگ شیمیایی نداشتند. برای این حمله ارتش آلمان از شش هزار کپسول حاوی گاز استفاده کرده بود. در دسامبر 1915 نیروهای آلمانی اولین حمله خود با گاز فسژن را انجام دادند و بعدها در 12 جولای 1917 گاز خردل را به عنوان سلاح شیمیائی در منطقه ایپر مورد استفاده قرار دادند. در همان سال هم اولین ماسک دفاعی بر علیه سلاح های شیمیائی توسط یکی از دانشمندان انگلیسی بنام فریتز هابر ساخته شد.

کاربرد سلاح های شیمیائی در جنگ جهانی اول و بعد از آن، روند صعودی سریعی را طی کرد و تلفات زیادی نیز ایجاد کرد. با این وجود طی جنگ دوم جهانی از عوامل شیمیائی استفاده نشد.

کشورهای جهان بعد از جنگ دوم جهانی تحقیقات وسیعی را بر روی سلاح های شیمیائی آغاز کردند که منجر به ساخت گازهای اعصاب بسیار قوی شد. سلاح های شیمیائی در جنگ های منطقه ای نیز به کرات مورد استفاده قرا گرفته اند. در سال 1930 موسولینی از گاز خردل بر علیه نیروهای اتیوپی استفاده کرد. در سال 1965 مصر گاز خردل را بر علیه نیروهای یمنی استفاده کرد. بعد از آن نیز عوامل شیمیائی و میکروبی به دفعات در لائوس، کامبوج، ویتنام و افغانستان استفاده شد. کاربرد حدود 700 تن سلاح شیمیائی توسط ایتالیا در اتیوپی در سال 1936ـ1935 منجر به کشته شدن بیش از پانزده هزار نفر گردید.

استفاده از عوامل تاول زا ابتدا در سال 1917 مورد توجه قرار گرفت. این عوامل در صورتی که به مقدار قابل توجه از طریق تنفس وارد بدن نشوند کشنده نیستند.

گاز خردل اولین عامل تاول زا بود که به عنوان سلاح شیمیائی مورد استفاده قرار گرفت.

آلمانی ها 5/2 تن گاز خردل را طی 10 روز در نبردهای جنگ اول جهانی استفاده کردند. آلمانی ها یک ترکیب دیگر تاول زا بنام لویزیت را نیز تولید کردند. این ترکیب در عمل نتوانست انتظارات نیروهای نظامی را از نظر ناتوان کردن نیروهای دشمن برآورده کند.

با خاتمه جنگ اول جهانی دانشمندان زیادی در کشورهای مختلف مشغول فعالیت در زمینه سلاح های شیمیایی شدند که حاصل آن تولید و یا کشف صدها نوع ترکیب شیمیائی و یا طبیعب بود که بالقوه کاربرد نظامی داشتند.

شاید مهمترین این ترکیبات ساخت ارگانوفلوراید بوسیله دکتر شرایدر در سال 1935 بود. در آن زمان تابون مهمترین ترکیب ساخته شده از این خانواده بود. سارین نیز در سال 1939 توسط گروه دکتر شرایدر ساخته شد. مسابقه تولید گازهای اعصاب بین کشورهای غربی در سال 1954 با تولید وی ایکس به اوج خود رسید. گازهای اعصاب بدلیل سمیت بسیار بالا و راحتی انتشار به شدت مورد توجه دانشمندان فعال در زمینه تولید سلاح های شیمیایی قرار گرفتند و به طور مرتب ترکیبات جدیدی از این خانواده تولید گردید.

با اینکه کشورهای درگیر جنگ دوم جهانی به میزان قابل توجهی مورد استفاده قرار نگرفتند. با پایان یافتن جنگ دوم جهانی اغلب کشورهای جهان ذخائر سلاح های شیمیائی خود را به روش های مختلف منهدم کردند ولی این سلاح ها همچنان در درگیری های منطقه ای مورد استفاده قرار گرفت. از دهه 1960 مذاکرات در زمینه تحریم کامل کاربرد جنگ افزارهای شیمیائی در ژنو آغاز شد. این نشست ها رد سال 1972 به کنوانسیون تحریم کامل جنگ افزارهای بیولوژیک منجر شد اما شامل تحریم کامل و هه جانبه جنگ افزارهای شیمیائی نشد. در سال 1981 مذاکرات در این مورد مجدداً آغاز شد که در سال 1997 به تدوین کنوانسیون تحریم جنگ افزارهای بیولوژیک و شیمیائی منجر گردید. با این وجود علیرغم وجود این کنوانسیون طی سال ها ی جنگ تحمیلی، عراق هیچگونه تردیدی در استفاده از عوامل شیمیائی بر علیه نیروهای ایرانی بخود راه نداد. طی این سال ها هیچگاه مجامع بین المللی نیز عکس العمل شایسته ای در برخورد با این اقدامات غیرانسانی عراق از خود نشان ندادند.

این برخورد سازمان های بین المللی که عمدتاً در کنترل قدرت های بزرگ دنیا هستند این امر را ثابت کرد که چنین کنوانسیون هایی فقط در مواردی که به نفع کشورهای قدرتمند جهان باشد قابل استناد هستند. کاربرد سلاح های شیمیائی توسط عراق بر علیه نیروهای نظامی و مردم غیرنظامی ایرانی و عراقی طی جنگ تحمیلی 8 ساله علیه ایران از بارزترین نمونه های کاربرد این عوامل در دهه های اخیر است. در نوامبر 1980 اولین حمله شیمیائی هواپیماهای عراقی به شهر سوسنگرد گزارش شد.

چند ماه بعد وزیر خارجه ایران گزارش 41 مورد حمله شیمیائی عراق به نیروهای ایرانی را که منجر به شهادت 109 نفر و مجروح شدن صدها نفر دیگر شده بود را در کنفرانس خلع سلاح شیمیائی در ژنو ارائه کرد. اما عراق با روند رو به افزایش همچنان در کاربرد این سلاح ها به خود تردید راه نداد. در مارس 1984 تیم اعزامی از طرف سازمان ملل استفاده عراق از سلاح های شیمیائی در هورالهویزه را تائید کرد. در همان سال دولت آمریکا نیز کاربرد سلاح های شیمیائی توسط عراق را تائید کرد. با این وجود در همان حالی که سازمان ملل مدارک خود را در مورد استفاده مکرر عراق از سلاح های شیمیائی منتشر کرد فرمانده سپاه سوم عراق که مسئول آزادسازی جزائر مجنون از دست نیروهای ایرانی بود به خبرنگاران خارجی گفت: ما تاکنون از سلاح های شیمیائی استفاده نکرده ایم و من بخدا قسم می خورم که تاکنون چنین سلاح هائی را ندیده ام، اما برای نابود کردن دشمن اگر به من اجازه داده شود تردیدی در کاربرد این سلاح ها نخواهم داشت.

عراق که در سال های 1970 صنایع شیمیائی خود را توسعه داده بود توانائی تولید بعضی از عوامل شیمیائی با تکنولوژی ساخت ساده ـ مانند خردل و تابون ـ را بدست آورده بود. با این وجود برای بدست آوردن مواد واسطه تولید این عوامل کاملاً به شوروی و کشورهای غربی بویژه آلمان وابسته بود. انتقال مقایر قابل توجهی از عوامل شیمیائی و مواد اولیه ساخت آنها از ذخائر شوروی به عراق و همچنین خرید تجهیزات ویژه از کشورهای اروپائی و آمریکا باعث تقویت قابل ملاحظه دولت نظامی عراق در تولید این عوامل شیمیایی گردید. در مورد نحوه دسترسی عراق به سلاح های شیمیایی و کمک های دولت ها ی غربی و شوروی به این کشور در تولید این سلاح ها طی جنگ تحمیلی 8 ساله و بعد از آن ا سناد زیادی منتشر شده است که تعداد قابل توجهی از آنها (SIPRI) در دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی صلح استکهلم 

به بعضی از حقایق در مورد دسترسی دولت عراق به این سلاح ها و نحوه تولید آنها در عراق اشاره شده است. قصد و آمادگی قبلی عراق برای استفاده از سلاح های شیمیایی باعث گردید تا این کشور از همان سال های آغاز جنگ به تناوب از این سلاح ها استفاده نماید. متاسفانه عدم شناخت صحیح و آمادگی مقابله با این عوامل توسط عراق به وجود آنها پی برده نشد و راه مقابله موثر و گسترده با آنها نیز برای نیروهای ایرانی روشن نبود. ارتش عراق از همان اوایل تهاجم علیه جمهوری اسلامی ایران غالباً مجهز به ماسک ضد گاز، قوطی های رفع آلودگی و سیستم های آشکارساز شیمیایی بود که تمامی آنها روسی بوده و گاهی بدست رزمندگان اسلام می افتاد. از زمستان سال 1359 یعنی چند ماه بعد از آغاز جگ تحمیلی عراق شروع به استفاده از گلوله های شیمیایی نمود که غالباً از نوع ترکیبات اشک آور و تهوع زا بود. موارد استفاده عراق از این عوامل کاملاً محدود و احتمالاً آزمایشی بود .

اما از اواسط سال 1362 که حملات تهاجمی رزمندگان اسلام برای خارج کردن نیروهای عراقی از خاک جمهوری اسلامی آغاز گردید شدت استفاده عراق از سلاح های شیمیایی بر علیه نیروهای رزمنده و حتی غیرنظامیان افزایش یافت.

طی سال های دفاع مقدس ارتش عراق بر حملات متوالی شیمیایی بر علیه رزمندگان اسلام حدود 30 حمله نیز بر علیه مناطق کاملاً مسکونی ایران انجام داد که حمله به سردشت در سال 1366 فجیع ترین آنها بود. در ساعت چهار و نیم بعدازظهر یکشنبه 7 تیرماه 1366 پرواز چند جنگنده عراقی بر فراز سردشت سکوت این شهر را شکست و مردم به پناهگاه پناه بردند. صدای چند انفجار شنیده شد و سپس ابری از گاز خردل مرکز شهر و بویژه منطقه بازار شهر را آلوده کرد و آلودگی به سرعت در سطح شهر پخش شد.

در اولین ساعت حمله شیمیایی 30 نفر که اکثریت آنها کودک و سالخورده بودند شهید شدند. بیش از یک سوم از جمعیت 12 هزار نفری شهر مجروح شدند که از این تعداد حدود 1500 نفر علائم قابل توجه بالینی داشتند. چند روز بعد از حمله آمار شهداء به 130 نفر رسید.

در مرداد ماه 1362 هفت حمله شیمیایی مهم در مناطق عملیاتی شمال غرب کشور شامل منطقه عملیاتی والفجر 2، پیرانشهر و حاج عمران صورت گرفت. در منطقه حاج عمران بعد از انفجار بمب ها در حمله ای 17 و 18 مرداد 1362 دود سیاه رنگی در منطقه پخش شد و ذرات ریزی روی زمین، تجهیزات و نیروها را فرا گرفت و بوی تند خاصی مشابه سیر در منطقه پخش شد. پس از 3-2 ساعت نیروها دچار قرمزی چشم شدند و 7-5 ساعت بعد استفراغ شروع شد. خوشبختانه در این نیروها مرگ و میر مشاهده نشد.

در آبان ماه 1362 منطقه وسیعی از غرب کشور چند روز پس از عملیات والفجر 4 با گاز خردل بمباران شد. در این حملات شهرهای سردشت و بانه نیز مورد حمله قرار گرفت. در نتیجه این عملیات 10 نفر از مردم این شهرها به شهادت رسیدند. حملات شیمیایی عراق در زمستان همان سال نیز بطور بسیار گسترده ای در جزائر مجنون ادامه یافت و عراق در این حملات به میزان قابل توجهی از گازهای اعصاب استفاده کرد. در تاریخ 3/12/63 عملیات گسترده خیبر در جنوب شروع شد. در روز چهارم عملیات عراق دست به حملات شیمیایی با استفاده از گاز خردل زد و طی 48 ساعت حملات شیمیایی حدود 5 تن گاز خردل را با استفاده از حدود یکصد بمب بر روی رزمندگان اسلام ریخت که نتیجه آن بیش از 2100 نفر مصدوم بود.

در تاریخ 19/12/62 نیز بر اثر حملات شیمیایی عراق در جزایر مجنون 543 نفر از رزمندگان اسلام توسط گاز خردل آسیب دیدند که تعدادی از آنها بخاطر شدت جراحات به شهادت رسیدند. از روز 27 اسفند 1362 عراق دست به استفاده گسترده تر از عوامل اعصاب زد. سه روز بعد حمله شیمیایی دیگری با استفاده از گاز عصبی تابون در منطقه هورالهویزه و جزیره مجنون صورت گرفت و 370 مصدوم طی 4-3 ساعت به اورژانس مراجعه کردند. همگی این مصدومین به جز 2 مورد طی 3 روز بهبودی کامل یافتند.

عراق در تمام این حملات از پشتیبانی و یا حداقل سکوت اغلب کشورهای دنیا و سازمان های بین المللی برخوردار بود و هیچ اعتراضی در مورد این اعمال غیرانسانی عراق از سوی سازمان های بین المللی شنیده نمی شد. با این وجود بعد از اعزام تعدادی از مصدومین شیمیایی به بیمارستان های کشورهای اروپایی و اعزام هیئت های کارشناسی سازمان ملل طی سال 1362 به بعد، در زمستان 1365 عراق برای اولین بار به عنوان عامل کاربرد جنگ افزارهای شیمیایی بر علیه نیروهای ایرانی معرفی شد.

در 22 اسفند ماه سال 1363 عراق حملات شدید شیمیائی خود را در جزایر مجنون از سر گرفت. عامل اصلی بکار گرفته شده در این حملات گاز اعصاب بود ولی از ترکیبات سیانید نیز استفاده شد. چند روز بعد گاز خردل هم به مجموعه عوامل بکار گرفته شده اضافه گردید.

به دنبال حملات متناوب عراق با گازهای اعصاب مقامات کشورمان جزییات این حملات را طی نامه های پی در پی رسماً به اطلاع سازمان ملل رساندند و درخواست اعزام و استقرار یک تیم کارشناسی در ایران نمودند تا امکان معاینه مصدومین ناشی از حملات گاز اعصاب در شرایط حاد وجود داشته باشد. در این نامه ها تلفات ناشی از حملات اخیر عراق 2231 مصدوم و 32 نفر شهید گزاش شده بود.

نکته مهم در این حملات آن بود که به دلیل آمادگی کادر پزشکی و درمانی و شناخت کافی آنها از این عوامل و راههای درمان مصدومین میزان تلفات ناشی از حملات شیمیائی به حداقل رسیده و تقریباً تمامی مصدومینی که به اورژانس می رسیدند درمان می شدند و اغلب شهدا از مصدومینی بودند که در همان لحظات اول حملات شیمیائی و قبل از رسیدن به اورژانس به شهادت می رسیدند.

در اواخر بهمن ماه سال 1364 عملیات وسیع والفجر 8 به آزادی منطقه فاو منجر گردید و انتظار هم می رفت که عراق برای باز پس گیری فاو از حملات وسیع شیمیائی استفاده نماید. در بعد ازظهر چهارشنبه 23 بهمن ماه 1364 عراق با استفاده از هواپیما منطقه فاو را به شدت مورد حملات شیمیائی قرار داد. این حملات که عمدتاً با استفاده از گاز اعصاب و به میزان کمتری با خردل و سیانید انجام شد در همان روز اول باعث شهادت 20 نفر از رزمندگان اسلام شد. تعداد مصدومین شیمیائی عملیات فاو که در روز اول 2500 نفر بود طی 2 روز به 8500 نفر افزایش یافت. بمباران های شیمیائی عراق در منطقه فاو به تناوب ادامه داشت ولی به دلیل آمادگی کادر درمانی، اغلب مصدومین با استفاده از درمان کلاسیک گاز اعصاب بهبود می یافتند. با این وجود بمباران شیمیائی بیمارستان صحرائی حضرت فاطمه(س) در صبح 8/12/64 که توسط بیش از 10 فروند هواپیمای عراق انجام شد باعث آلوده شدن بیمارستان و کادر درمانی گردید و به همین دلیل بیمارستان برای مدتی طولانی از فعالیت باز ایستاد.

در اوایل سال 1365 بدلیل تغییر استراتژی عملیاتی و فعال شدن جبهه های غرب، عراق نیز به تناوب در این جبهه ها دست به حملات شیمیائی زد و تا اواخر اردیبهشت سال 1365 حداقل 6 بار جبهه های غربی را مورد حملات شیمیائی قرار داد ولی خوشبختانه به دلیل آمادگی اورژانس های شیمیائی این حملات تلفاتی در برنداشت و اغلب مصدومین به سرعت تحت درمان قرار می گرفتند.

در تاریخ 10/10/65 یک بیمارستان صحرائی در سومار در اثر بمباران شیمیائی با گاز خردل به شدت آلوده شده بود و جمع زیادی از کادر پزشکی این بیمارستان نیز آسیب دیده بودند. در آمارهای اولیه مربوط به تلفات این حمله به 400 مصدوم و 20 شهید اشاره شده بود.

عراق در نیمه شب 21 فروردین ماه 1366 دست به حمله وسیع شیمیایی در منطقه خرمشهر و حسینیه زد و در این حملات به میزان وسیعی از عوامل اعصاب استفاده کرد. عراق در این حمله از جنگ افزارهای گوناگونی مانند توپخانه، هواپیما و هلی کوپتر برای تهاجم شیمیائی استفاده کرد و برای نخستین بار در جنگ از موشک های کاتیوشا حاوی عوامل اعصاب و بخصوص گاز سارین استفاده کرد. این حملات متاسفانه باعث شهادت تعدادی از رزمندگان اسلام شد.

در سال 1366 عراق حملات شیمیائی خود را عمدتاً بر روی مناطق غیرنظامی و کردنشین و بخصوص مناطق کردنشین داخل عراق متمرکز کرد. غالب حملات در بهار سال 1366 بر روی روستاهای استان اربیل عراق انجام شد. هدف اصلی عراق از تشدید حمله به مناطق غیرنظامی ایجاد این نگرانی عمده برای مسئولین ایران بود که در صورت لزوم از حملات وسیع شیمیائی بر علیه مناطق غیرنظامی ایران استفاده خواهد کرد. حملات شیمیائی عراق به مناطق غیرنظامی در 7 تیرماه 1366 با حمله وحشیانه به شهر سردشت به اوج خود رسید. در این حمله بیش از 8 هزار نفر از جمعیت 12 هزار نفری سردشت مصدوم شدند. حدود 1500 نفر از این مصدومین برای ادامه درمان در بیمارستان بستری شدند. طی یک ماه بعد از حمله 130 نفر از مصدومین به شهادت رسیدند.

در اواخر اسفند ماه 1366 عملیات مهم و الفجر 10 در غرب کشور آغاز شد. در این عملیات عراق به میزان بی سابقه ای از گازهای شیمیائی و بخصوص از عوامل اعصاب استفاده کرد. حملات شیمیائی عراق بطور متناوب در مناطق مختلف عملیاتی ادامه داشت ولی اوج آن در روز پنجشبه 27/12/66 اتفاق افتاد. عراق در این روز به طرز وحشیانه ای شهر حلبچه در استان کردستان عراق روستاهای اطراف آن را مورد حمله شیمیائی قرار داد. این حملات منجر به تلفات سنگین غیرنظامیان در شهر حلبچه و روستاهای اطراف آن و بخصوص روستای انب گردید. این فاجعه کم نظیر حداقل 5000 نفر شهید و 7000 نفر مصدوم داشت. عراق حملات سنگین خود را ابتدا با عوامل اعصاب و سیانید آغاز کرد ولی در روزهای بعد بمباران ها را بیشتر با استفاده از گاز خردل در جاده های منتهی به حلبچه و شهرهای نزدیک انجام می داد. این حملات باعث صدمه به مردمی شد که از حملات قبلی جان سالم بدر برده و بصورت گروه های بزرگ در حال حرکت به سوی ایران بودند. علیرغم آنکه مسئولین کشورمان ضمن اطلاع مکرر حادثه به سازمان ملل درخواست اعزام هیئت کارشناسی نمودند اما شورای امنیت سازمان ملل به این بهانه که حادثه در داخل خاک عراق اتفاق افتاده است از اعزام تیم تحقیق و بررسی موضوع خودداری کرد.

طی جنگ تحمیلی، عراق یک سیاست پویا را در زمینه تولید و استفاده از سلاح های شیمیائی دنبال می کرد و همواره در صدد توسعه این نوع جنگ افزار بود. به همین علت برخلاف ابتدای جنگ که عراق فقط از تابون و خردل استفاده می کرد در اواخر جنگ از سایر عوامل اعصاب بخصوص سارین نیز استفاده می کرد و اصلاحات زیادی نیز در نحوه بکارگیری این عوامل ایجاد کرده بود. بطوری که قادر بود این عوامل را با تمام جنگ افزارها مانند توپ، خمپاره، موشک و حتی موشک های هوا به زمین بکار برد. این موضوع این نگرانی را در بین مسئولین جمهوری اسلامی ایران تشدید کرده بود که چنانچه عراق با استفاده از موشک های دوربرد حاوی عوامل شیمیائی به شهرهای بزرگ ایران و از جمله تهران حمله کند چگونه باید با آن مقابله کرد و به همین منظور آموزش دفاع در مقابل عوامل شیمیائی را در رادیو تلویزیون و رسانه های عمومی آغاز کردند. اگرچه به لطف خداوند این حادثه روی نداد ولی بازرسی های سازمان ملل بعد از جنگ خلیج فارس از داخل عراق ثابت کرد که عراق موشک های دوربردی در دست داشته است که هر کدام از آنها حداقل نیم تن عوامل اعصاب در کلاهک های خود داشته اند.

در بهار سال 1367 با فعال شدن مجدد جبهه های عملیاتی جنوب حملات شیمیائی عراق نیز مجدداً در این مناطق شدت یافت. در 28 فروردین 67 عراق حمله وسیع شیمیائی خود را به منطقه فاو در خطوط مقدم و پشتیبانی آغاز کرد. در این حمله عراق از توپخانه گاز اعصاب استفاده کرد. در پنجشنبه اول اردیبهشت ماه 1367 عراق روستاهای خوزستان در اطراف دارخوین و هویزه را با گاز اعصاب و سیانید مورد حمله قرار داد که عده ای شهید و مصدوم بر جای گذاشت. در همین روز مناطق واقع در اطراف جاده اهواز ـ خرمشهر نیز مورد حملات شیمیائی عراق قرار گرفت.

در تاریخ 4/4/67 حمله عراق به جزایر مجنون آغاز شد. ارتش عراق از همان ابتدای حمله به همراه آتش تهیه جنگی توپخانه شیمیائی با گاز عصبی سارین را نیز فعال نمود. تاریکی و گرد و خاک آتش جنگی و همچنین غلظت بالای عوامل شیمیائی در همان ساعات اولیه باعث بروز ضایعات شددی شده و زمینه را برای پیشروی عراق آماده کرد تا اینکه سرانجام در همان روز جزایر مجنون به تصرف عراقی ها درآمد. استفاده از عوامل اعصاب کمک زیادی به شکستن خطوط مقدم جبهه نمود و با توجه به ناپایداری عامل شیمیائی نیروهای عراقی توانستند ساعاتی بعد وارد منطقه شوند.

در 27 تیرماه 1367 قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل بطور رسمی از سوی جمهوری اسلامی ایران پذیرفته شد. متاسفانه عراق حملات خود را پس از پذیرش قطعنامه گسترش داد بطوری که در 31/4/67 آخرین حملات گسترده عراق در جبهه های جنوب و غرب کشور آغاز شد و مناطقی نیز به اشغال نیروهای عراق درآمد ولی ایستادگی صدها هزار نیروی داوطلب در برابر این هجوم باعث عقب راندن عراق تا مرزهای بین المللی شد. عراق در حملات خود به مناطق جنوبی به کرات از سلاح های شیمیائی استفاده کرد. سرانجام آخرین حمله شیمیائی عراق در بامداد روز سه شنبه 11/5/67 در شهر اشنویه اتفاق افتاد. این حمله که با پرتاب هشت بمب از یک هواپیمای ملخی با استفاده از گاز خردل انجام شد 2680 مصدوم غیرنظامی بر جای گذاشت. در مرداد ماه 1367 که جنگ عراق علیه ایران متوقف شد عراق حملات شیمیائی خود را متوجه مخالفان کرد داخلی کرده بود و با بمباران های وسیع شیمیایی در مناطق کردنشین تلفات بسیار سنگینی را ایجاد کرد.

اگرچه مقاومت شجاعانه مردم ایران حاکمان عراق و حامیان آنها را از دست یابی به اهداف توسعه طلبانه خود باز داشت ولی در پایان جنگ، عراق به یک قدرت شیمیائی غیرقابل کنترل تبدیل شده بود که می توانست به یک خطر جدی برای کشورهای منطقه که طی 8 سال جنگ تحمیلی عراق را با تمام قوا حمایت کرده بودند تبدیل شود. گذشت زمان نیز گواه این مسئله بود. صدام حسین که از تحمیل یک جنگ 8 ساله به دو ملت ایران و عراق نتیجه ای بدست نیاورده بود در سال 1369 به کویت حمله کرد و آن را به اشغال خود درآورد. با اشغال کویت توسط عراق و ورود گسترده نیروهای آمریکائی ـ اروپایی به منطقه خلیج فارس وضعیت بحرانی خاصی در منطقه حاکم شد. در این میان یکی از نگرانی های عمده خطر بروز جنگ شیمیائی بود. دولت مردان عراقی مکرراً تهدید می کردند که در صورت دخالت نظامیان خارجی از سلاح های شیمیائی استفاده خواهند کرد. عراق در 17 مرداد ماه 1369 کویت را بخشی از خاک خود معرفی کرد ولی در 26 دی ماه نیروهای آمریکایی ـ اروپایی با حمایت شورای امنیت سازمان ملل حمله گسترده هوائی را به عراق شروع کردند.

عراق بعد از یک ماه حمله گسترده هوایی و زمینی بدون قید و شرط تسلیم شد.

عراق در این جنگ بر خلاف تهدیدهای قبلی خود از سلاح های شیمیائی یا میکروبی بر علیه نیروهای امریکایی و اروپایی استفاده نکرد. بعد از تسلیم شدن عراق یکی از مهمترین اقدامات نیروهای غربی انهدام زرادخانه شیمیائی و میکروبی عراق بود و در آن زمان بود که جهان با میزان بسیار بالای سلاح های شیمیائی و میکروبی ذخیره شده در عراق و نقش کشورهای غربی در تجهیز عراق به این سلاح ها آشنا شد. تیم خلع سلاح سازمان ملل حدود 39 هزار سلاح شیمیائی و 690 تن گاز شیمیائی را شناسائی و منهدم کرد. البته به این آمار باید میزان 3 هزار تن مواد شیمیائی پیش ساز گازهای جنگی را نیز اضافه کرد.

آنچه مسلم است تجربه هشت سال دفاع رزمندگان اسلام و کادر پزشکی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران که به بهای گرانی نیز بدست آمد به عنوان یک سند بسیار با ارزش در تاریخ درخشان دفاع ملت ها در برابر تهاجم و زورگوئی متجاوزان و زورمندان برای نسل های آینده باقی خواهد ماند.

منبع:http://maghaleshz.persianblog.ir/post/172/